Deepfakes Yazılımlarla Dönüşen Medya İçerikleri

Medyanın yeni medyaya dönüşü ile pek çok teknoloji hayatımıza entegre olmaya başladı. Özellikle cep telefonları artık sadece bir cihaz değil, hayatımızı ve bizi yansıtan bir araca dönüşüyor. Teknolojinin yan ürünü olan sosyal medya ile hayatımızda yazılı kimliğimiz haricinde bir de dijital kimliklerimiz oluştu. Her gün sosyal medya aracılığıyla yüzlerce haber görüyor, okuyor ve yorum yapabiliyoruz.

Sosyal medyada herhangi bir kullanıcı herhangi bir haberin gerçekliğini değiştirebilecek paylaşımlar yapabiliyor. Bu paylaşımları kitlesi ile paylaşarak görünürlüğünü artırabiliyor. Sosyal medyada özellikle gündemde olan bir olay, ünlü bir kişinin haberi ya da siyasi haberler oldukça dikkat çekiyor. Bu haberlerin paylaşımı ve alakası fazla olduğu için bilinçsiz bir yayılım gösterebiliyor. Özellikle bu tür dikkat çeken olaylara paralel gerçek dışı haber yapıldığında bir yankı odası etkisinde paylaşımlar yapılıyor. Yapılan haberin kaynağına, görüntülerin gerçek olup olmadığına bakmak zaman alacağından pek çok kişi haber doğrulaması yapmadan bu haberlere inanıyor. Kitlelerin algısını körükleyen yalan haber üretiminin en gerçekmiş gibi duranı ise deepfakes yazılımlar.

Deepfake yazılımlar ile bir kişinin yüzünün bir başkasıyla değiştirildiği dosyalar oluşturabilir, konuşan kişinin ağzının orijinalinden farklı bir ses parçasına ayarlanabildiği dudak senkronizasyonları yapabilir, kişiye söylemediği şeyler söyletmek için kullanılan ses klonlama tekniğiyle pek çok şey oluşturulabiliyor. Bu kadar fazla detayı işleyebilen yazılımların birçoğu açık yazılım (open source) olarak internette bulunuyor. Bu yazılımların kolay arayüzü ile yazılımcı olmadan rahat bir şekilde içerik üretebiliyorsunuz. Üretilen içerikleri gerçekmiş gibi sosyal medyada paylaşan pek çok kullanıcı bulunmakta. Bu kullanıcıların yarattığı algı bozukluğu sosyal medyada gündem yaratabiliyor. Yazılımları bazı kullanıcılar manipülasyon amaçlı girişiler ile gündeme getirmek için olmayan hikayeler yaratabiliyor.

Sentetik medya olarak da bildiğimiz bu yazılımlar, yapay zekâ tarafından üretilen çeşitli medya içeriklerini içeriyor. Algoritmalar, insanlar, sesler, fotoğraflar, nesneler, hareketler, videolar, metin ve diğer medya türlerini öğrenmek için bir başlangıç veri kümesi kullanır. Elde edilen ise gerçekçi görünen yapay dijital içeriklerdir. Deepfakes, mevcut bir görüntü veya videoda yer alan bir kişinin, yapay sinir ağları kullanarak bir başka kişinin görüntüsü ile değiştirildiği bir medya türüdür. Sıklıkla, otomatik kodlayıcılar ve üretken çekişmeli ağlar (GAN'lar) olarak bilinen makine öğrenme tekniklerini kullanarak mevcut medyanın kaynak medya üzerinde birleştirilmesi ve üst üste konması ile üretilirler. Deepfakes, "deep learning" (derin öğrenme) ve "fake" (sahte) kelimelerden türetilmiş bir birleşik kelimedir. Yapay zekaya derin öğrenme sağlatarak istediğiniz formu oluşturmanızı sağlayan yazılımlardan oluşmaktadır.

Dijital dünyada siyasilerden oyunculara, artık bu dünyada olmayan insanlardan çocuklara kadar yapılan propaganda, sahte haber ve pornografik içerikler bulunmakta. İlginç olan ise bu içeriklerin viral (bir videonun sosyal medyada hızla yayılıp gündem oluşturma durumu) olması. Bu tarz kullanımların tespit edilmesi ve sınırlandırılması için hükümetten tepkiler gelmiştir. Bu yazılımları tespit etmek ve kısıtlamalar getirmek için denetim mekanizmaları kurulmaktadır.

Deepfake yazılımlarının pek çok alanda kullanıldığını ve hatta çok işe yaradığını görebiliriz. Film çekimlerinde ya da uzun zaman önce kaybedilen önemli insanları daha iyi anlayabilmek onları yeni jenerasyona aktarabilmek için kullanılıyor. Fakat bu kullanımlar denetlenerek, amacından saptırılmadığının kontrolü yapılmalıdır. Yasalaştırma ya da denetimler ne seviyede bunları ilerleyen bölümlerinde inceleyeceğiz.

Günümüzde medyada dolaşan içerik yığını ve karmaşa insanların doğruyu ayırt edebilme durumunu zorlaştırdı. Artık sosyal medya ile basın görevi yapan pek çok yayın bulunmakta. Deepfake gibi yazılımlar, tarafsız ve doğru haber üretme sorumluluğu olan basın kurumlarına olan güveni de sarsmakta. Eskiden radyoda daha sonra televizyonda en fazla iki haber kanalı ve medya kuruluşu varken, şimdi medya kuruluşları daha da çeşitli bir şekilde yayın hayatına girdi. Ama buradaki fark veya görünürdeki çeşitlilik değil. Sosyal medyanın, bu teknolojiyi edinen her bireye yayın yapabilme imkânı sunuyor olması. Yani insanlar bir haber merkezi gibi yaşanan olayları araştırıp, kaynak kişilerle konuşmadan, o anda kayıta alıp paylaşım yapabiliyor. Bu durumun sebep olduğu pek çok şey var. Fakat burada haber gerçekliği üzerinde duracağız. Bugünlerde yaşadığımız dönemi yansıtan post truth (gerçek ötesi) kavramı, haber kavramının bu tür içeriklerle nasıl şekillenip evrimleştiğini gözler önüne seriyor. Bu kavrama birazdan daha detaylı değineceğim.

Elon Musk ve Sam Altman’ın kurduğu OpenAI şirketi bugünlerde önemli bir gelişmeye adım attı. GPT- 3 Üretken Önceden Eğitilmiş Transformatör 3 ("Generative Pre-trained Transformer 3") modeli. İnsanların yazdığı metinlere benzer içerik üretmek için derin öğrenmeyi kullanan özbağlanımlı bir dil modelidir. GPT – 3 tam veri taramasını gerçekleştirdiğinde 173 milyar parametreye sahip olacak. Bu demek oluyor ki makinalar artık insanlar gibi içerik üretimi yapabilecek, konuşabilecek ve tepki verebilecektir. Bu yapay zekâ teknolojisi ile araştırmak veya öğrenmek istediğiniz kişi, kurum veya bilgileri yükleyerek onun hakkında her şeyi bilecek ve o şeymiş gibi içerik üretilebilecek. 2020 yılında Türkiye’de ve başka birçok ülkede ilk içerik deneyimleri yapılan model, bir gazeteci gibi içerik üretti. Bu içeriği haber kuruluşlarına gönderen editörler değerlendirmelerini istedi. Geri dönüş olarak “gayet iyi yazılmış” denildi. Ama aslında onu yazan şey bir makinaydı. Hatta daha sonra modele kendi istediği bir makale yazmasını söylediklerinde, neden yapay zekadan insanlar korkmamalı isminde bir makale yazdı. Sizce de biraz ironik değil mi?

Haber, ülkede ve dünyada son gün ya da günlerde yer alan olaylarla ilgili olarak basın, yayın ve iletişim organlarıyla kamuya iletilen her türlü bilgi olarak tanımlanıyor. Bir gazeteci haber yaparken araştırdığı konuyu olduğu gibi topluma aktarmakla görevlidir. Bu etik ve ahlaki görev teknolojinin verdiği imkanlarla değiştirilmeye açık hale gelmiş durumda. Deepfake yazılımları tam da bu durumu manipüle etmek için açık kaynaklara (open source) sahip. Ücretsiz pek çok açık yazılım sunan kurumlar bu durumun ilerisini hesaplayamamış olabilir.

Birçok platformdan sınırsız haber akışı sağlanıyor. Haber içeriklerinin bu derece artması ve özellikle doğru habercilik kavramının yeniden tartışıldığı bu ortamda, haberleri doğrulayabilecek birçok platform oluşturulmaya başladı. Bu platformların genel amacı, internetteki şüpheli bilgileri incelemek. Bu bilgileri inceledikten sonra haberi olduğu gibi yansıtmak önemli amaçlarından biri. Fakat teknolojinin gelişmesi ile birlikte bu tür haberleri doğrulayabilmek için güçlü yazılımlara ihtiyaç duyulabiliyor.

Yalan haber üretimi hayatımızda hep olan bir olgu. Fakat sosyal medyanın yayılımı ve kullanıcı oranı ile paralel olarak bu oran giderek artıyor. Hatta bununla ilgili her yıl araştırma ve raporlar yayımlanmaya başlandı. Bunlardan biri olan Oxford Üniversitesi Reuters Enstitüsü’dür. Enstitü dezenformasyon ve yanıltıcı haber konusunda 37 ülkede yaptığı bir araştırmada Türkiye yüzde 41 ile bu alanda en çok dezenformasyona uğrayan ülkelerden biri olarak açıkladı. Ayrıca rapora göre sosyal medyadaki haberlere güven yüzde 51’den yüzde 36’ya gerilerken, katılımcıların kendi başvurduğu haberlere güveni ise yüzde 47 olarak tespit edilmiş. Dikkat çeken bir diğer değişim ise haber kaynağı olarak basılı yayınlara başvuranların oranının yüzde 42’den yüzde 30’a gerilemesi olmuştur. Pandemi ile birlikte küresel olarak geleneksel haber merkezlerine olan güven artmıştır. Bunun nedenini özellikle covid-19 vakalarının takibini yapabilmek için olduğu düşünülüyor.

Özellikle sosyal medya ile birlikte küresel sermayeye bağlı olan platformlarla birlikte pek çok kişi telefondan kolayca içerik üretebilmeye başladı. Bu üretim çift taraflı olarak takip eden sayısını da arttırdı. Twitter, Facebook ve Instagram üzerinden birçok insan haberleri takip edebiliyor. Bu platformlarda özgürce yayınlar yapılabiliyor. Haberlerin doğruluğu ile ilgili araştırma ya da kaynak taraması yapan kullanıcı sayısı da giderek azalmakta. Hatta kullanıcıların birçoğu haber başlıkları üzerinden haber takibi yapıyor, haberin içeriğine tıklamayabiliyor. Tüm bunlar haber ortamını oldukça etkilemekte. Basına olan güvenin kaybına yol açabilmekte.

Türkiye’de takip edilen doğrulama haber sitelerinden örnekler:

• Teyit.org
• Malumatfuruş
• Doğruluk Payı
• Evrim Ağacı
• Yalansavar
• Günün Yalanları
• Dogrula.org

Deepfake yazılımlarının son yıllarda ne kadar arttığını ve bu yazılımları programcı olmadan herkesin üretebileceği bir hale geldiğini burada tartıştık. Yazılımların gerçeği değiştirmesi, izleyiciler üzerinde büyük etkilere sebep olabiliyor. Kitlenin algısını ve gerçekliğe bakışını bu tür deepfake yazılımları manipüle ediyor. Ayrıca yazılımların bu derece açık kaynaklı olması da kötü niyetler taşıyan insanlar için bir kolaylık oluyor. Yazılımların elbette hayatı kolaylaştıran tarafları da var. Fakat bu taraflar internette eşit bir şekilde dağılmamakta. Bu tür yazılımları denetleyen kurum ve yazılımlar geliştirilmezse ileride daha büyük bedeller ödenebilir. Bu yüzden denetleme kurumlarına ilerde daha çok ihtiyaç duyulabilir. Yazılımların haricinde yapay zekanın kullanımı da her yıl akademide artış göstermektedir. Bu gibi kaynakların kullanılması gazetecilik alanında da farklılıklar yaratacaktır. Haber ortamı, haber içeriği üretimi ve aktarımı gibi konular büyük medya kurumları için bir sorun haline gelebilir. Farklılıkları mutlaka takip etmesi gereken iletişimciler, önceden deneyimleyip yönlendirmesi gereken kişilerde yine iletişimciler olmalıdır. Teknolojinin gidişatını değerlendirerek akademide iletişim alanındaki yolun rotasını tartışmak durumundayız.

Türkiye yapay zeka anlamındaki gelişmelerini geriden takip eden bir ülke. Medyanın ülkemizde önemi göz önüne alınırsa, ülke olarak bu gelişmelerden geri kalmak kötü sonuçlara yol açabilir. Sonuçların bir çoğu denetleme mekanizmaları henüz bulunmayan yalan haber sorunu ile başlayabilir. Yalan haber sorunu günümüzde özellikle sosyal medya ile giderek çığ gibi büyüyor. Gazeteciler bu durumda en çok etkilenen taraf olmuştur. Haber üretme aşamasında profesyonel eğitimler alan ve yasal sorumlulukları olan gazetecilerin yerine sıradan internet kullanıcılarının haber üretebilmesi bir sorunu doğurmuş oldu. Çünkü artık isteyen herkes her konu hakkında yorum yapabilir, içerik üretebilir hale geldi. Hatta bir muhabir gibi olay anında bilgi verebilir ve sosyal medya kanallarından bu bilgileri herkesle paylaşabilen bir konumdadır.